T24 Dış Haberler
31 yıl evvel bugün, Moskova’nın Kızıl Meydanı’nda yürüyen vatandaşlar 20. Yüzyılın en kritik anlarından birine şahit oldu. 25 Aralık 1991’de ‘Lenin‘in partisi’nin son lideri Mihail Gorbaçov‘un istifasından bir gün sonra, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin çekiç ve oraklı kızıl bayrağı Kremlin’in zirvesinden indirildi, yerine Rusya Federasyonu’nun üç renkli bayrağı yükseldi. 40 yıldan uzun süren Soğuk Savaş’ın akabinde, Bolşevik İhtilali’nden 74 yıl sonra, 26 Aralık 1991’de SSCB resmen dağıldı.
Birçok eski Sovyet cumhuriyeti, bugün bağımsızlıklarının yıldönümünü kutluyor. SSCB’nin kalbi olan Rusya ise SSCB’nin yıkılışını, Ukrayna’yı işgal ettiği gerekçesiyle Batı tarafından izole edilmiş bir halde anıyor. Hala eski Sovyet coğrafyasında SSCB hakkında önemli fikir ayrılıklarına rastlamak mümkün.
25 Aralık 1991’de kameralar karşısına geçen Gorbaçov, “Tabii ki yapmaktan kaçınabileceğimiz birçok yanılgı vardı ve yaptığımız birçok şey daha uygun yapılabilirdi. Lakin inanıyorum ki günün birinde ortak gayretlerimiz meyvelerini verecek ve ülkelerimiz kalkınmış, demokratik toplumlara sahip olacak. Herkese hoş günler diliyorum” dedi. Bunlar, dünyanın rastgele bir faal Sovyet önderinden duyacağı son cümleler olacaktı. AP’nin Moskova’daki baş fotoğrafçısı Liu Heung Shing‘in Gorbaçov’un tam konuşmasını içeren belgeyi kapattığı anda deklanşöre basarak yakaladığı kare tarihe geçti.
Gorbaçov yıllar sonra kaleme aldığı otobiyografisinde SSCB’nin dağılışıyla ilgili olarak, “Hala suların durulmasını sağlayamadığım için pişmanım. Ülkede ıslahatların tamamlanmasını sağlayamadım” yazdı. 1985’te idareye gelen Gorbaçov, ‘Perestroyka‘ (Yeniden yapılanma) ve ‘Glasnost‘ (Saydamlık) siyasetleriyle SSCB’de halka daha fazla özgürlükler tanıma ismine büyük ıslahatlar yürürlüğe soktu. Yıllarca SSCB’nin iki dudağı ortasında olan Doğu Bloğu ülkelerine geleceklerini belirleme konusunda daha çok imkan verdi. Birçok Doğu Bloğu ülkesi, komünist rejimlerin yerine daha demokrat sistemlere yönelmeye başladı, 1989’da Berlin Duvarı yıkıldı.
Berlin Duvarı’nın ayakta kalan bir kısmına kurulan ‘East Side Gallery’deki bir yapıtta
‘Perestroika’ sözleri görülüyor. – Fotoğraf: M. Kaan Kurtuluş/T24
Birçok kişi, Gorbaçov’u reformlarında telaşlı davranmakla ve dolaylı olarak SSCB’nin dağılmasına sebep olmakla suçluyor.
Moskova Carnegie Center Yöneticisi Dimitri Trenin, Associated Press’e yaptığı değerlendirmede, “Sovyetler Birliği’nin çöküşü, kaçınılmaz hale gelene kadar asla olmayacağı düşünülen o tarihi olaylardan biridir” dedi ve ekledi: “Uzun süreçte ne olacaktı bilinmez, lakin Sovyetler’in bahtı bu türlü dağılmak değildi“.
1991 yılında giderek berbatlaşan ekonomik durum ve Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyetleri’nin (SFSC) bağımsızlık istekleri dağılmayı önlenemez hale getirdi. 1991’in Ağustos ayında Komünist Parti’nin tutucu isimleri tarafından hayata geçirilen başarısız darbe teşebbüsü, Gorbaçov’u deviremese de otoritesine büyük darbe vurdu. SFSC’ler bağımsızlık talepleri konusunda daha yüksek sesle konuşmaya başladı.
SFSC’lerin bağımsızlık hareketinde büyük rol oynayan ve Rusya Federasyonu’nun ilk lideri olan Boris Yeltsin (solda) ve Gorbaçov.
Gorbaçov yıllar sonra, “Yeltsin’e karşı çok yumuşak davrandım” dedi.
8 Aralık 1991’de Rusya, Ukrayna ve Belarus SFSC’lerin önderleri bir av kulübesinde buluşup ‘Bağımsız Devletler Topluluğu’nu kurdu. 2 hafta sonra 8 Sovyet cumhuriyeti daha ittifaka katıldı. Gorbaçov’un elinde iki seçenek kaldı: Değişimi kabul ederek istifa et yahut dağılmayı önlemek için güç kullan. Gorbaçov, kendini son Sovyet lideri yapan kararı vererek kansız seçeneği tercih etti.
Gorbaçov, 91 yılının sonunda karşı karşıya kaldığı seçenekleri kendi otobiyografisinde de ele alarak, şayet bağımsızlık ilan eden cumhuriyetlerin önderlerini tutuklatsa bunun ortalığın kan gölüne dönüşmesiyle sonuçlanacağını söz etti: “Bunu yapamazdım. Kendini durdururdum”.